Tìm hiểu xã hội Pháp nửa cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI

- Dung / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ Tìm hiểu xã hội Pháp nửa cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI.
- Nghiên cứu nhằm tìm hiểu xã hội Pháp cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21 và lý giải tại sao một xã hội mà mục tiêu là “Tự do - Bình đẳng - Bác ái” lại có nhiều mâu thuẫn khó giải quyết thông qua ý kiến của một số nhà xã hội học Pháp điển hình là Bourdieu, Rotman, De Singly, Hirigoyen, Maurin, Zarate, Porcher, Kimmel.
- Để hiểu xã hội Pháp nửa cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI, cần thiết phải xuất phát từ mốc lịch sử 1968, năm được coi là có 3 đặc điểm lớn sau ( Rotman: 14-16) [1.
- Về mặt xã hội: Thời kỳ khủng hoảng này kéo dài 12 năm, giữa hậu chiến Algérie và khủng hoảng dầu lần thứ nhất và cho phép hiểu được vì sao tháng 5/68, xã hội Pháp đã bị lay chuyển, tê liệt bởi các cuộc biểu tình, bãi khóa của học sinh, sinh viên ở thủ đô Paris, sau đó lan rộng ra cả nước và các tầng lớp khác trong xã hội.
- Phong trào đấu tranh đòi tự do sau đó đã có những tác động mạnh vào xã hội đặc biệt sự thay đổi trong nhà trường, gia đình và vai trò của phụ nữ.
- Nhiều nhà xã hội học, văn hóa học đã nghiên cứu xã hội Pháp thời kỳ hậu 68.
- Sau đây là tổng hợp một vài nghiên cứu tiêu biểu về những vấn đề nổi cộm của xã hội Pháp trong thời kỳ này.
- Khẳng định quyền tự do của công dân - Khẳng định những nguyên tắc dân chủ quan trọng nhẩt trong xã hội: quyền được tồn tại, lập nghiệp, tự do tín ngưỡng, tự do lựa chọn chính thể - Phủ nhận toàn bộ pháp chế phong kiến, đề cao tinh thần dân chủ trong quyền lực.
- Chính sách xã hội của Pháp cũng nhằm giúp đỡ các gia đình khó khăn và đông con để đảm bảo cuộc sống tối thiểu cho mọi công dân.
- Để khuyến khích phụ nữ sinh nhiều con, chính phủ có chính sách đặc biệt giúp đỡ các nhà đông con: ví dụ như trợ cấp cho các gia đình có phụ nữ ở nhà làm nội trợ, giảm giá trên các phương tiện giao thông công cộng, giảm thuế thu nhập, nếu sinh con thứ nhất được nghỉ 16 tuần thì sinh con thứ ba sẽ là 20 tuần.
- Khi có từ hai con trở lên, các gia đình được hưởng tiền trợ cấp cho đến khi trẻ trưởng thành (20 tuổi).
- Theo số liệu của năm 2004, nếu có 2 con, số tiền trợ cấp xã hội là 125,9 euro/tháng và 3 con là 256,82 euro/tháng.
- Trong những năm hàng năm có 390.000 người dân nhập cư vào Pháp.
- Nếu như năm 1980, có 6,8 triệu dân nhập cư tại Pháp thì vào năm 2001 chỉ còn 5,6 triệu người.
- Có hiện tượng này do nhiều người nhập cư đã nhập quốc tịch Pháp.
- Ngoài ra đây cũng là kết quả của việc chính phủ Pháp kiểm tra ngặt nghèo làn sóng nhập cư nhằm chống lại nhập cư bất hợp pháp.
- Đặc biệt từ khi Nicolas Sarkozy lên cầm quyền, nước Pháp đã và đang có những biện pháp mạnh để trục xuất người nhập cư bất hợp pháp ra khỏi Pháp.
- Theo thống kê thì năm 2007, hơn 20.000 người nhập cư bất hợp pháp đã bị trục xuất.
- Như đã nói ở trên, dân số Pháp già đi, nhờ có người nhập cư mà dân số Pháp ổn định và có chiều hướng gia tăng, đó là một ưu điểm nổi bật.
- Mặt khác, một xã hội đa sắc tộc mang đến cho nước Pháp một nền văn hóa đa dạng phong phú và người dân Pháp tự hào về điều đó.
- Một số vấn đề của xã hội Pháp đương đại 3.1.
- Một xã hội mà cá nhân chủ nghĩa và sự bất bình đẳng bao trùm Mặc dù khẩu hiệu của chính phủ Pháp đề ra là “Bình đẳng về cơ hội/may mắn- Egalité des chances” tức là tạo điều kiện để tất cả mọi người Pháp bình đẳng trên mọi phương diện.
- Tuy nhiên trên thực tế, xã hội Pháp là một xã hội ích kỉ, khắc nghiệt (individualisme et très dure - Hirigoyen 2007) [4] và phân biệt đẳng cấp rất rõ rệt (Bourdieu .
- Hirigoyen tóm tắt xã hội Pháp như sau: “Thành đạt trong công việc với nguy cơ mất việc, thành công trong cuộc sống gia đình với những cuộc chia tay không thể tránh khỏi, nuôi dạy con cái thật tốt để sau này chúng chỉ nghĩ đến chúng mà thôi, tất cả những cái đó làm cho con người ta nghi ngờ, lo lắng.
- Rất nhiều người cho rằng sẽ không là gì nếu không phải là người xuất chúng nhất để có thể tồn tại trong xã hội Pháp.
- Tóm lại, để tồn tại trong xã hội hiện đại mọi cá nhân luôn phải đương đầu với vô vàn khó khăn, với sự đòi hỏi quá cao về năng lực và lúc nào cũng phải cố gắng vươn lên vượt đồng loại.
- Pierre Bourdieu, nhà xã hội học Pháp nổi tiếng đã chứng minh hiện diện của sự phân biệt đẳng cấp trong xã hội Pháp thông qua cuốn sách “La distinction - Sự khác biệt” xuất bản năm 1979, kết quả của công trình nghiên cứu tiến hành vào những năm 1963 và 1967-1968 với 1.217 người tham gia trả lời câu hỏi điều tra.
- Chúng tôi giới thiệu Bourdieu và coi các nhận định của ông vẫn thích hợp với xã hội Pháp cuối thế kỷ XX vì nhiều nhà văn, nhà nghiên cứu đương đại Pháp và châu Âu vẫn chứng minh được các kết luận của ông không lỗi thời (xem các tác phẩm La Place của Ernaux 1983, Enseigner une culture étrangère Zarate 1986 [7], Le français langue étrangère của Porcher 2004, và kỷ yếu của Hội thảo quốc tế về Bourdieu được tổ chức tại Cerisy-la-Salle, Bỉ vào tháng 7 năm 2001).
- Theo Bourdieu, trong một xã hội có giai cấp, các giai cấp, thông qua thị hiếu và cách hành xử chứng minh sự khác biệt của mình với các giai cấp khác.
- Trước đây xã hội thượng lưu thích bản nhạc “Danube xanh” nhưng khi tất cả mọi người đều thưởng thức và yêu thích bản nhạc này thì họ không nghe bản nhạc đó nữa.
- Trong âm nhạc nói chung thì xã hội thượng và trung lưu chỉ chú trọng đến nhạc cổ điển (xem Zarate .
- Theo Bourdieu, trong cuộc sống, những vật dụng thường ngày cho ta những thông tin về mặt xã hội.
- Vốn xã hội liên quan đến một mạng lưới bền vững những quan hệ quen biết hoặc thừa nhận lẫn nhau ít nhiều được thể chế hóa.
- Vốn văn hóa liên quan đến những kiến thức thu hội được trong môi trường gia đình, học đường hay xã hội nói chung, bao gồm không chỉ kiến thức khoa học, bằng cấp, mà còn gồm cả thị hiếu văn hóa và kiến thức về những cách hành xử trong đời sống hàng ngày.
- Vốn biểu trưng liên quan đến danh hiệu (ví dụ một giải thưởng có uy tín) hay những biểu trưng khác về quyền lực hay vị thế xã hội.
- Bốn loại vốn này liên quan chặt chẽ với nhau và có tác động tương hỗ lẫn nhau: vốn xã hội cao thì có thể tăng vốn kinh tế, vốn văn hóa và có thể cả vốn biểu trưng, vốn kinh tế cao giúp tăng vốn xã hội, vốn văn hóa và có thể cả vốn biểu trưng.
- Theo Bourdieu, bốn loại vốn này có vai trò rất quan trọng trong việc phân biệt các tầng lớp trong xã hội.
- Điều này thật nguy hiểm trong một xã hội nhiều sắc tộc, nhiều tầng lớp xã hội khác nhau.
- Trong xã hội Pháp hiện đại, ngay cả khi chính phủ có nhiều biện pháp tích cực để mọi người cùng có “may mắn - chance” trong cuộc sống thì trên thực tế điều đó gặp nhiều rào cản đặc biệt do nguồn gốc xuất thân của mỗi người.
- Sự thay đổi tầng lớp trong xã hội khó khăn đến nỗi mà người Pháp gọi đó là những câu chuyện “thần tiên”.
- Xuất thân trong một gia đình mà cha chỉ là giáo viên tiểu học ở miền Trung nước Pháp, nhờ vào cố gắng phi thường ông đã trở thành Tổng thống.
- Xuất thân từ gia đình công nhân nghèo và sau đó là buôn bán nhỏ, nhờ có học vấn bà đã thay đổi giai cấp, trở thành trung lưu.
- Thông qua các tác phẩm của mình bà đã phân tích một cách tinh tế sự khác biệt của các giai cấp trong xã hội.
- Trong cuốn “Các khu nhà ở Pháp” (2004), thông qua các dữ liệu thu thập được trong một điều tra xã hội bao gồm 4000 hộ láng giềng, Eric Maurin đã chứng minh xã hội Pháp là một xã hội có sự phân chia giai cấp rõ rệt.
- Điều đó làm cho các gia đình nghèo phải dời các khu vực này và đi sang các khu vực khác.
- Ông Maurin cũng nhận thấy việc học hành và có bằng cấp cũng làm người ta có thể thay đổi được tầng lớp xã hội vì theo kết quả thống kê, trong các khu giàu bắt đầu có các kỹ sư trẻ, các nhà doanh nghiệp trẻ đã và đang theo học tại các trường lớn tại Pháp [10].
- Khủng hoảng về sắc tộc: vấn đề người nhập cư Một trong những vấn đề phức tạp của nước Pháp là vấn đề người nhập cư.
- Đa số người nhập cư làm các công việc đơn giản vì họ không có bằng cấp và không thông thạo tiếng Pháp.
- Cuộc sống của người nhập cư bấp bênh, lao động cực nhọc, đồng lương thấp, ở tập trung vào những khu tập thể ở ngoại ô các thành phố lớn, chật chội, thiếu tiện nghi.
- Ngoài ra chưa kể đến việc họ bị một số người dân Pháp miệt thị thông qua Đảng Mặt trận Dân tộc do Jean - Marie Le Pen đứng đầu mà mục tiêu là đấu tranh chống nhập cư vì theo họ người nhập cư làm tình hình thất nghiệp của Pháp trẩm trọng hơn.
- Hiện nay chính phủ Pháp đang xem lại chính sách nhập cư và đã áp dụng chính sách nhập cư có lựa chọn theo mô hình kiểu Mỹ.
- Chính sách này của Sarkozy đi ngược lại đường hướng dân chủ của Pháp nhưng vẫn được Quốc hội Pháp thông qua do khủng hoảng kinh tế, nạn thất nghiệp và đặc biệt là những khó khăn về xã hội do người nhập cư gây ra hoặc là nạn nhân.
- Thanh niên ở các khu này chủ yếu là dân nhập cư, nơi mà tỉ lệ thất nghiệp cao, các tệ nạn xã hội: mại dâm, ma túy phát triển.
- Ngoại ô là hình ảnh của bất an ninh, trật tự, tệ nạn xã hội và bạo lực.
- Nếu áp dụng học thuyết của Bourdieu vào tình hình cụ thể tại Pháp về dân nhập cư ta thấy chính sách của chính phủ Pháp muốn tạo điều kiện ngang nhau giữa các tầng lớp xã hội khác nhau chỉ tồn tại trên giấy mà thôi.
- Chúng cùng đi học một năm nhưng một cậu xuất thân từ một gia đình trung lưu, bố mẹ là bác sỹ và có phòng khám tư và một cậu xuất thân từ một gia đình nhập cư người Ả Rập.
- Nếu mang so sánh bốn loại vốn mà Bourdieu đã chỉ ra sẽ thấy cậu thiếu niên xuất thân từ gia đình trung lưu sẽ có nhiều lợi thế hơn hẳn cậu thiếu niên xuất thân từ gia đình nhập cư.
- Về vốn kinh tế: thu nhập của gia đình người nhập cư sẽ không thể bằng gia đình người Pháp trung lưu, đó là chưa kể đến tài sản mà gia đình Pháp có từ thừa kế hoặc do tích lũy lâu năm mà có.
- Về vốn xã hội, có thể nói là gia đình nhập cư có vốn xã hội là không vì họ từ một nước khác đến, thậm chí còn là âm vì họ có thể còn bị khinh rẻ trong xã hội Pháp.
- Về vốn văn hóa, trẻ nhập cư khó có cơ hội tiếp cận với văn hóa Pháp do điều kiện sống, môi trường sống và vốn kinh tế không cho phép.
- Về cách hành xử trong xã hội, trẻ nhập cư từ nơi khác đến chắc chắn sẽ có cách hành xử khác, không kể đến đa số trẻ nhập cư, ngay trong nước mình cũng xuất thân từ gia đình nghèo khó, bần cùng.
- Về vốn biểu trưng và đặc biệt là vốn ngôn ngữ trẻ nhập cư không thể có vốn ngôn ngữ ngang bằng trẻ người Pháp, nhất là được sinh ra trong một gia đình trung lưu.
- Vậy chưa bước vào đời, trẻ em nhập cư đã không có may mắn so với những trẻ em khác.
- Còn về kinh tế, thừa hưởng phòng khám của bố mẹ là bước khởi đầu mà sinh viên nhập cư không biết bao giờ mới có được.
- Khủng hoảng về kinh tế: nạn thất nghiệp Từ những năm 1970, khủng hoảng kinh tế có nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến xã hội Pháp, đặc biệt là nạn thất nghiệp.
- Theo Hirigoyen (2007), “xã hội Pháp là một xã hội thực dụng và bất ổn, đòi hỏi con người ta phải hoàn hảo, phải liên tục cố gắng để luôn luôn đứng đầu, nếu không sẽ bị đào thải”..
- Phụ nữ.
- Khủng hoảng về quan hệ giữa con người với con người trong gia đình và xã hội Gia đình Pháp đương đại trải qua nhiều thăng trầm và có nhiều thay đổi so với đầu thế kỷ XX, đặc biệt là từ năm 1968 với sự thay đổi của các giá trị truyền thống, giải phóng phụ nữ, hậu quả của việc di dân từ nông thôn ra thành thị.
- Từ 1860 đến 1920: gia đình tham gia tích cực vào “dự án tình yêu”, gia đình ở đây là bố mẹ, các anh chị em.
- Gia đình không còn có vai trò gì nữa.
- Nhìn chung có hai kiểu gia đình, gia đình truyền thống và gia đình kiểu mới hiện đại.
- Gia đình truyền thống là gia đình được xã hội và gia đình công nhận thông qua đám cưới ở tòa thị chính và gia đình hai họ.
- Mục đích của gia đình truyền thống là duy trì nòi giống và chuyển tải gia tài từ thế này sang thế hệ khác.
- Gia đình hiện đại có mục đích duy nhất là tình yêu đôi lứa và có nhiều dạng khác nhau : sống chung không cưới, gia đình chỉ có mẹ hoặc bố, gia đình tái hợp, gia đình của các đôi đồng tính, được pháp luật công nhận từ năm 1999.
- Theo Hirigoyen gia đình truyền thống hiện nay bị tan vỡ, số lượng các vụ ly dị tăng cao, tỉ lệ chung là 30% và ở các thành phố lớn, lên tới 50%.
- Theo Hirigoyen hiện nay tại Pháp có các kiểu gia đình sau: a) Các đôi hòa nhập Trong thời kỳ cuối thế kỷ XX, gia đình truyền thống vẫn tồn tại và mang một tên mới: cặp hòa nhập.
- Để gia đình không tan vỡ, người ta chấp nhận tất cả, và sẵn sàng nhượng bộ miễn sao không có thay đổi.
- Trong gia đình truyền thống, chồng thường không cho vợ đi làm hoặc có đi làm thì cũng chỉ làm nửa thời gian, thời gian còn lại dành để chăm sóc gia đình và con cái.
- Nhà xã hội học Serge Chaumier (xem Hirigoyen 2007) đã dùng thuật ngữ trong kinh tế và gọi họ là “các cặp có tự do hữu hạn - couples à autonomie limitée'.
- Do đâu các đôi này quyết định như vậy? Đối với thanh niên, sau một thời kỳ sống đời sinh viên độc lập nhiều người còn do dự trước khi đi đến quyết định lập gia đình.
- Hàng ngày không phải chia xẻ công việc gia đình nặng nhọc, không phải cãi cọ về kinh tế, không bắt buộc phải gặp nhau nếu không muốn.
- d) Đôi có hợp đồng ngắn hạn (CDD) và các gia đình đa thê Như trong kinh tế, nếu cuộc sống thuận lợi thì đôi bên kéo dài hợp đồng.
- Ngoài ra còn có các “tribu - đại gia đình”, một hình thức đa thê kiểu Trung hoa cổ bao gồm vợ cả, vợ chính thức trong các buổi đón tiếp khách, vợ bé thứ nhất, thứ hai.
- Những khó khăn của phụ nữ trong xã hội Luật pháp công nhận quyền bình đẳng của phụ nữ trong xã hội Pháp.
- Sau đây là một số quyết định quan trọng của nhà nước về vấn đề này (Label France n Phụ nữ có quyền được bầu cử 1946: Bình đẳng tuyệt đối nam nữ thể hiện trong lời nói đầu của Hiến pháp nền Cộng hỏa thứ 4 1965: Phụ nữ có gia đình có quyền đi làm mà không cần có sự cho phép của chồng 1967: Phụ nữ có quyền sử dụng các biện pháp chống thai 1970: Khái niệm về chủ gia đình bị xóa bỏ trong luật dân sự, hai vợ chồng có quyền như nhau 1972: Nguyên tắc về bình đẳng trong việc trả lương cho nam và nữ giới 1975: Phụ nữ có quyền nạo thai nếu mang thai dưới 10 tuần.
- Nhà triết gia Comte-Sponville (Label France n hoàn toàn có lý khi nhận định rằng sự bình đẳng trong xã hội giữa nam và nữ phải loại trừ thể lực, bạo lực và quyền hạn vì phụ nữ và nam giới về tự nhiên có rất nhiều điểm khác nhau.
- Nhìn vào vị trí của phụ nữ trong xã hội cho phép ta đánh giá xã hội đó.
- Theo nhà xã hội học Castelain - Meunier (Label France n trong xã hội phương tây hiện đại, vai trò của phụ nữ được xã hội và luật pháp công nhận.
- Chính phản ứng thứ ba này đã dẫn đến bạo lực trong gia đình khi mà người đàn ông không còn là chủ, là người có quyết định cuối cùng và nhất là khi vợ có công ăn việc làm ổn định hơn, có bằng cấp cao hơn.
- Theo thống kê của Insee vào năm 1999, mặc dù nam giới có phụ giúp vợ trong các công việc nội trợ thì trong một gia đình có cả hai vợ chồng đi làm, người vợ làm thêm các công việc gia đình 16 tiếng/tuần còn chồng chỉ dành 6 tiếng cho công việc gia đình mà thôi.
- Trong gia đình, do hậu quả của sự tan vỡ của gia đình truyền thống, khi gặp khó khăn họ không biết trông chờ vào ai, “bố đi đằng bố, mẹ đi đằng mẹ”.
- Gia đình không còn là chỗ dựa cho họ nữa.
- Trong các gia đình nhập cư, ngay cả khi có cha mẹ, họ cũng không tận dụng được nhiều vì rất ít người nhập cư có khả năng giúp đỡ con cái cả về vật chất, văn hóa lẫn tinh thần.
- Những thanh niên thất nghiệp là những thanh niên không có bằng cấp, những thanh niên có nguồn gốc gia đình thấp kém, những thanh niên có bố mẹ là người nước ngoài.
- Một lần nữa ta lại hiểu vì sao thanh niên nhập cư lại hay “nổi loạn” tại Pháp.
- Kết luận Một số luận cứ về xã hội Pháp bị nhiều người cho là lỗi thời nhưng cho đến nay, các tổng kết của Bourdieu về xã hội Pháp vẫn mang tính thời sự.
- Những thuận lợi hay khó khăn của con người trong xã hội không phải lúc nào cũng bắt nguồn từ bản thân họ mà nhiều khi vì nguồn gốc của họ.
- Chỉ khi nào điều này mất đi, để mọi công dân đều có quyền như nhau trong xã hội thì tình hình xã hội mới có thể ổn định được.
- Chính phủ Pháp hiện nay đã có nhiều chính sách để giảm khoảng cách về các “vốn” này trong xã hội nhưng thành quả của nó chưa thể ngày một ngày hai mà có được.
- Nguyễn Vân Dung, Đất nước học: Đời sống xã hội-văn hóa Pháp (Civilisation française: Vie sociale et culturelle), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2005