- NHẰM BỒI DƢỠNG HỌC SINH GIỎI CHUYÊN VẬT LÍ. - LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ. - Các trường Trung học phổ thông chuyên trên cả nước đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện, bồi dưỡng học sinh giỏi. - Đào tạo học sinh Chuyên, học sinh giỏi ở bậc Trung học Phổ thông (THPT) là một quá trình mang tính khoa học đòi hỏi phải có chiến lược lâu dài và có phương pháp phù hợp. - Đây là nhiệm vụ quan trọng của tất cả các trường chuyên, đòi hỏi nhà trường phải quan tâm sát sao đến việc đầu tư chuyên môn nhằm phát hiện và bồi dưỡng năng lực, kĩ năng tư duy cho học sinh. - Để làm tốt nhiệm vụ này nhà trường phải tiến hành đầu tư đồng bộ ở tất cả các môn học, trong đó Vật lí là môn khoa học TN đề cập đến nhiều vấn đề của khoa học, gần gũi với đời sống. - giúp học sinh rèn luyện tư duy khoa học một cách tốt nhất. - Giải bài tập Vật lí là nội dung gây được sự hứng thú, rèn khả năng tư duy cho học sinh. - Bài tập Vật lí không những có tác dụng rèn luyện kỹ năng vận dụng, đào sâu và mở rộng kiến thức đã học một cách sinh động, phong phú. - mà thông qua việc giải bài tập học sinh được ôn tập, rèn luyện một số kỹ năng cần thiết về Vật lí, rèn luyện tính tích cực, tự lực, trí thông minh sáng tạo. - Cũng thông qua bài tập Vật lí giáo viên kiểm tra, đánh giá việc nắm vững kiến thức và kĩ năng vận dụng kiến thức Vật lí của học sinh.. - Trong chương trình bộ môn Vật lí ở các lớp chuyên Vật lí trung học phổ thông hiện nay, học sinh được luyện nhiều bài tập khó dẫn đến quen, còn nặng về tính toán đôi khi chưa phát huy được óc quan sát, khả năng phát hiện vấn đề. - Còn thiếu những nghiên cứu và hướng dẫn chi tiết cho công tác bồi dưỡng học sinh giỏi Vật lí ứng với từng chương bài và chủ đề cụ thể.. - Thời gian gần đây, dạng bài toán “Sóng cơ học” thường được chọn đư vào các đề thi đại học, thi học sinh giỏi các cấp, thu hút sự quan tâm của đội ngũ giáo viên và sự chú ý của học sinh. - Nhằm mục đích phục vụ cho việc giảng dạy của GV và nghiên cứu của học sinh trong các kì thi ĐH và thi HSG các cấp, tôi chọn nghiên cứu đề tài luận văn "Xây dựng hệ thống bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương“Sóng cơ học” nhằm bồi dưỡng học sinh giỏi chuyên Vật lí". - nhằm góp phần nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi, nâng cao chất lượng giảng dạy Vật lí ở các lớp chuyên Vật lý THPT hiện nay.. - Lịch sử vấn đề nghiên cứu. - Cho đến nay, đã có một số học viên cao học nghiên cứu về đề tài xây dựng hệ thống bài tập cho khối chuyên như: Phạm Thành Công với đề tài Xây dựng hệ thống bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương Dao động và sóng điện từ Vật lý 12 nhằm bồi dưỡng HSG của học sinh THPT chuyên. - Phạm Thị Lan Anh với đề tài Xây dựng hệ thống bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương Cảm. - ứng điện từ Vật lý 11 nhằm bồi dưỡng HSG của học sinh THPT chuyên.. - "Xây dựng hệ thống bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương Sóng ánh sáng – Vật lý 12 nhằm bồi dưỡng học sinh giỏi và phát huy năng khiếu Vật lý của học sinh trung học phổ thông chuyên". - Về chương“ Sóng cơ học”: Các tác giả viết sách giáo khoa và sách bài tập Vật lí phổ thông cũng đã soạn thảo hệ thống bài tập bám sát các chủ đề Vật lí phổ thông. - Có nhiều công trình nghiên cứu khác đề cập đến hệ thống bài tập chương Sóng cơ học, nhưng các công trình đó với mục đích chủ yếu là trình bày các dạng toán để luyện thi đại học, chưa quan tâm đến việc bồi dưỡng học sinh giỏi ở khối chuyên.. - Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. - Mục đích nghiên cứu. - Xây dựng hệ thống bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương Sóng cơ học nhằm bồi dưỡng học sinh giỏi chuyên Vật lí.. - Nhiệm vụ nghiên cứu. - Tìm hiểu đặc điểm, năng lực của Học sinh giỏi, học sinh giỏi Vật lí THPT. - Tìm hiểu lý luận về phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi, học sinh giỏi Vật lí ở trường THPT. - Tìm hiểu lý luận về vai trò, tác dụng, phương pháp giải bài tập Vật lí.. - Nghiên cứu nội dung kiến thức chương“ Sóng cơ học”. - Lựa chọn, xây dựng hệ thống bài tập về“ Sóng cơ học”. - Định hướng, xây dựng phương pháp giải bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương“ Sóng cơ học”. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá ưu điểm, nhược điểm và hiệu quả của hệ thống bài tập và phương pháp hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương“ Sóng cơ học”. - Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu. - Khách thể nghiên cứu: Học sinh Chuyên Lý lớp 12 THPT chuyên. - Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống bài tập và phương pháp hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương“ Sóng cơ học”. - Vấn đề nghiên cứu. - Xây dựng hệ thống bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương “ Sóng cơ học” như thế nào sẽ bồi dưỡng được học sinh giỏi chuyên Vật lí?. - Nếu xây dựng được hệ thống kiến thức lý thuyết và bài tập đa dạng, phong phú có chất lượng độ khó cao kết hợp với phương pháp hướng dẫn hoạt động giải bài tập trong dạy học HSG, thì qua đó giúp HS nâng cao kiến thức, rèn luyện khả năng sáng tạo nâng cao chất lượng bộ môn và hiệu quả bồi dưỡng HSG THPT.. - Giới hạn và phạm vi nghiên cứu. - Áp dụng với chương Sóng cơ học – Vật lí 12 - THPT.. - Nghiên cứu cho học sinh học môn Vật lí ở khối chuyên Vật lí THPT chuyên Nguyễn Trãi – Hải Dương.. - Ý nghĩa lý luận: Tìm hiểu những đặc điểm và yêu cầu cần có của HSG, học sinh chuyên Lý - THPT. - Từ đó biên soạn hệ thống bài tập chương “ Sóng cơ học” và áp dụng các phương pháp hướng dẫn giải bài tập phù hợp giúp bồi dưỡng HSG Vật lí.. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu có thể được áp dụng trong việc giảng dạy chương“ Sóng cơ học” ở các trường THPT chuyên khác trong cả nước. - Phƣơng pháp nghiên cứu. - Phương pháp nghiên cứu lý luận. - Nghiên cứu lí luận về dạy học bài tập Vật lí.. - Nghiên cứu cơ sở lí luận để làm sáng tỏ vai trò của việc xây dựng hệ thống và hướng dẫn giải bài tập Vật lí chương “Sóng cơ học”. - Nghiên cứu chương trình Vật lí phổ thông, nội dung sách giáo khoa Vật lí 12 nâng cao và những tài liệu tham khảo có liên quan để xác định mức độ, nội dung và yêu cầu về kiến thức, kĩ năng giải bài tập.. - Lựa chọn các dạng bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập, sách tham khảo phù hợp với nội dung, kiến thức của chương.. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn. - Điều tra việc thực tiễn công tác bồi dưỡng HSG của học sinh THPT Chuyên những ưu điểm và nhược điểm từ đó đưa ra những phương pháp cụ thể.. - Tập hợp và nghiên cứu nội dung sách giáo khoa Vật lý lớp 12 nâng cao, các đề thi HSG, đề thi vào đại học và cao đẳng, các tài liệu tham khảo khác để tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập tự luận, trắc nghiệm.. - Trao đổi với GV và HS lớp chuyên Vật lí trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi Hải Dương. - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng hệ thống bài tập, hướng dẫn hoạt động giải bài tập Vật lí và bồi dưỡng HSG Vật lí.. - Chương 2: Xây dựng hệ thống bài tập và hướng dẫn hoạt động giải bài tập chương“Sóng cơ học”. - HƢỚNG DẪN HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ VÀ BỒI DƢỠNG HỌC SINH GIỎI VẬT LÍ. - Tổng quan về học sinh giỏi Vật lí và học sinh THPT chuyên 1.1.1. - Khái niệm về học sinh giỏi Vật lí và học sinh THPT chuyên 1.1.1.1. - Học sinh giỏi và học sinh giỏi Vật lí. - Học sinh giỏi( HSG) là những học sinh( HS) có khả năng thể hiện xuất sắc hoặc năng lực nổi trội trong các lĩnh vực trí tuệ, sự sáng tạo, khả năng lãnh đạo, nghệ thuật, hoặc các lĩnh vực lí thuyết chuyên biệt. - “Học sinh giỏi là học sinh chứng minh được trí tuệ ở trình độ cao và có khả năng sáng tạo, thể hiện một động cơ học tập mãnh liệt và đạt xuất sắc trong lĩnh vực lý thuyết, khoa học, cần một sự giáo dục đặc biệt và sự phục vụ đặc biệt để đạt được trình độ tương ứng với năng lực [16, tr.1]. - Những học sinh này cần có sự phục vụ và những hoạt động không theo những điều kiện thông thường của nhà trường nhằm phát triển đầy đủ các năng lực.. - Học sinh giỏi Vật lí là người có năng lực quan sát tốt, nắm vững bản chất của hiện tượng Vật lí mong muốn khám phá các hiện tượng Vật lí và vận dụng tối ưu các kiến thức thức Vật lí để giải quyết một hay nhiều vấn đề mới, bài tập mới có thể chưa được học hoặc thấy bao giờ.. - Nói chung HSG và HSG Vật lí đều có đặc điểm là tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập có năng lực tư duy phát triển. - Học sinh THPT chuyên. - Học sinh được tuyển chọn vào các trường THPT chuyên hầu hết là các em có tư chất thông minh, ham học hỏi, tích cực và chủ động trong quá trình học tập, nghiên cứu. - Chương trình và phương pháp dạy học cho học sinh ở trường THPT chuyên được xây dựng và lựa chọn phải căn cứ vào đặc điểm đó và mục tiêu của trường THPT chuyên: “Mục tiêu của trường chuyên là phát hiện những học sinh có tư chất thông minh, đạt kết quả xuất sắc trong học tập và phát triển năng khiếu của các em về một số môn học trên cơ sở đảm bảo giáo dục phổ thông toàn diện. - có khả năng tự học, nghiên cứu khoa học và sáng tạo. - Mục tiêu dạy học sinh giỏi. - Những năng lực, phẩm chất cần có của học sinh giỏi [5, tr. - Năng lực và phẩm chất cần có của học sinh giỏi nói chung. - Học sinh giỏi cần có một số năng lực và phẩm chất quan trọng sau:. - Năng lực và phẩm chất cần có của học sinh giỏi chuyên Vật lí. - Dựa trên nguyên tắc chung về phẩm chất của một học sinh giỏi và đặc điểm của môn Vật lí có thể khái quát các năng lực và phẩm chất của một học sinh giỏi chuyên Vật lí như sau:. - Có kiến thức Vật lí vững vàng, sâu sắc, hệ thống, chính là nắm vững bản chất của các hiện tượng Vật lí. - Có kỹ năng thí nghiệm tốt, có năng lực về phương pháp nghiên cứu khoa học Vật lí. - Như vậy đối với giáo viên, khi đào tạo những học sinh giỏi Vật lí, cần hướng học sinh học tập để học sinh được trang bị những kiến thức, kỹ năng, giúp các em tự học hỏi, sáng tạo nhằm phát huy tối đa năng lực của mình.. - Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh giỏi chuyên Vật lí 1.1.4.1. - Trong quá trình này đòi hỏi chúng ta phải xây dựng được lộ trình đào tạo hàng năm cho nhóm, lớp học sinh giỏi. - Từ việc xây dựng chương trình chi tiết riêng cho các nhóm học sinh giỏi. - Các em học sinh được tổng kết các kiến thức ở THCS, học một số kiến thức ở lớp 10, làm quen với một số chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi.. - Các em trong nhóm học sinh giỏi ngoài học các kiến thức cơ bản trên lớp còn học thêm các kiến thức cần thiết cho học sinh giỏi (những kiến thức không có trong chương trình phổ thông). - Ở trên lớp các em hoàn thành chương trình của lớp 10 – 11 cơ bản đủ để học các chuyên đề bồi dưỡng và giải các bài tập khó. - Các học sinh lớp 10 trong nhóm luyện học sinh giỏi hoàn thành các nội dung kiến thức nâng cao cho đội tuyển.. - Giai đoạn 3: Thành đội tuyển thi học sinh giỏi quốc gia và quốc tế.. - Các học sinh đội tuyển 11 sẽ tham dự 3 kỳ thi học sinh giỏi cùng với học sinh lớp 12 để chọn đội tuyển. - Các trường chọn các học sinh có điểm cao từ trên xuống sao cho đủ chỉ tiêu theo quy định để lập thành đội tuyển thi quốc gia và quốc tế. - Đối với các học sinh giỏi các mục tiêu nhận thức từ bậc 3( thông hiểu) đến bậc 4( vận dụng) được rèn luyện ở thứ bậc cao nhất”.. - Nguyễn Quang Báu (2007), Bài tập Vật lí nâng cao 12, Nxb Đại học Sư phạm.. - Lƣơng Duyên Bình (2009), Vật lí đại cương, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.. - Phạm Kim Chung (2006), Bài giảng phương pháp dạy học Vật lí ở trường Trung học phổ thông, Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội.. - Vũ Cao Đàm (2011) Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.. - Nguyễn Đức Thâm (2002), Phương pháp dạy học vật lí ở trường phổ thông.. - Nguyễn Đức Thâm (2002), Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh ở trường phổ thông trong dạy học vật lí. - Phạm Hữu Tòng (1989), Phương pháp dạy bài tập vật lí, Nxb Giáo dục.. - Phạm Hữu Tòng (1994), Bài tập về phương pháp dạy bài tập vật lí, Nxb Giáo dục.. - Đỗ Ngọc Thống (2007), “Bồi dưỡng học sinh giỏi ở một số nước phát triển”, http://edu.hochiminhcity.gov.vn.