« Home « Kết quả tìm kiếm

Tích hợp giáo dục ý thức bảo tồn di sản văn hóa tại địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam ở các trường trung học phổ thông thành phố Cần Thơ


Tóm tắt Xem thử

- DOI:10.22144/ctu.jvn.2018.057 TÍCH HỢP GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA TẠI ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM.
- Phương pháp dạy học môn Lịch sử, Di sản văn hóa, Lịch sử Việt Nam, Trung học phổ thông, Thành phố Cần Thơ Keywords:.
- Làm thế nào để giáo dục cho học sinh ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa của địa phương trong quá trình phát triển kinh tế thời kỳ hội nhập quốc tế, đây là một vấn đề cần được nghiên cứu để có những định hướng đúng đắn cho con đường phát triển của dân tộc.
- Bài viết “Tích hợp giáo dục ý thức bảo tồn di sản văn hóa tại địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam ở trường THPT Thành phố Cần Thơ” sẽ đi sâu phân tích vai trò, ý nghĩa của di sản văn hóa trong dạy học Lịch sử ở trường THPT, từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm giáo dục ý thức bảo tồn di sản văn hóa trên địa bàn Thành phố Cần Thơ trong dạy học Lịch sử ở trường THPT, góp nâng cao chất lượng dạy học bộ môn hiện nay..
- Tích hợp giáo dục ý thức bảo tồn di sản văn hóa tại địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam ở các trường trung học phổ thông thành phố Cần Thơ.
- Như vậy, ta có thể hiểu, ý thức bảo tồn di sản văn hóa (DSVH) là tổng hòa tri thức, tình cảm và ý chí bảo tồn DSVH thông qua các hoạt động của con người, nhằm hiểu biết về lịch sử hình thành, ý nghĩa của DSVH nhằm đảm bảo sự an toàn, phát triển của DSVH và khi cần đến phải đảm bảo việc giới thiệu, trưng bày, khôi phục và tôn tại lại để khai thác khả năng phục vụ cho hoạt động tiến bộ của xã hội..
- 1.1.2 Khái niệm di sản văn hóa.
- Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, bao gồm di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia (Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, 2001)..
- 1.1.3 Giá trị của DSVH thành phố Cần Thơ đối với việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy di sản cho học sinh (HS) trong dạy học Lịch sử.
- Các DSVH của thành phố Cần Thơ là những kết tinh từ sự sáng tạo văn hóa của cộng đồng các dân tộc Kinh, Chăm, Hoa, Khmer, trải qua một quá trình lịch sử lâu đời, được trao truyền, kế thừa và tái sáng tạo từ nhiều thế hệ cho tới ngày nay.
- Những giá trị của DSVH ở địa phương trong chừng mực nhất định ở một số lĩnh vực, một số loại hình đã phát huy và được bảo tồn trong đời sống xã hội, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, văn hóa địa phương..
- Đối với giáo dục, việc sử dụng DSVH trong dạy học ở trường THPT góp phần đổi mới dạy học theo hướng tích cực.
- Đặc biệt là hiện nay đa phần các em HS đang thiếu sự trải nghiệm, thiếu kiến thức thực tế, vì vậy, mỗi DSVH của địa phương là một cơ hội để giáo dục thế hệ trẻ, là một sợi dây gắn kết trách nhiệm và tình cảm của nhà trường với gia đình và xã hội..
- 1.2 Vai trò, ý nghĩa của DSVH tại địa phương trong dạy học LSVN ở trường THPT thành phố Cần Thơ.
- Việc sử dụng DSVH trong dạy học lịch sử (DHLS) ít nhất cũng có những mặt đóng góp quan trọng sau đây:.
- Thứ nhất, tạo ra cú hích tinh thần nhằm nâng cao ý thức cho HS về việc họ chính là chủ nhân hưởng thụ và bảo vệ, phát huy giá trị của các DSVH..
- Thứ hai, thông qua các hoạt động giáo dục tại nhà trường, giáo viên (GV) có điều kiện hướng dẫn cho HS những cách thức, biện pháp hữu hiệu nhằm bảo vệ và phát huy giá trị DSVH của chính bản thân họ và cho cộng đồng của họ.
- Thứ ba, đây cũng là những dịp để địa phương quảng bá và giới thiệu giá trị DSVH rộng rãi đến các đối tượng công chúng trong toàn xã hội..
- Với vai trò quan trọng như vậy, sử dụng DSVH tại địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam (LSVN) ở trường THPT có ý nghĩa cho HS về cả ba mặt:.
- Sử dụng DSVH ở địa phương trong dạy học LSVN sẽ góp phần làm.
- phong phú thêm tri thức của HS về quê hương, nhận thức đúng đắn mối quan hệ biện chứng giữa lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc..
- Việc sử dụng DSVH tại địa phương trong DHLS góp phần cụ thể hóa kiến thức lịch sử trong sách giáo khoa mà HS cần thu nhận.
- Bên cạnh đó, DSVH tại địa phương cũng góp phần tăng thêm tính sinh động của giờ giảng và thái độ của các em đối với những sự kiện, hiện tượng thông qua biểu tượng tạo được trong đầu HS..
- Ngoài ra, sử dụng DSVH ở địa phương còn góp phần mở rộng kiến thức cho HS.
- Từ đó, giúp cho HS dễ dàng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế, giải thích một cách khoa học hơn về các hiện tượng liên quan đến thế giới xung quanh..
- Thứ hai về phát triển kỹ năng cho HS.
- Lý luận dạy học đã chỉ ra rằng, tài liệu tham khảo nói chung, tài liệu DSVH nói riêng nếu được sử dụng hợp lý trong dạy học LSVN góp phần rèn luyện, phát triển kỹ năng cho HS như: tri giác tài liệu, tìm kiếm và xử lý thông tin, phát triển tư duy độc lập, sáng tạo và đặc biệt là phát triển năng lực học tập bộ môn, năng lực thực hành.
- giúp các em dễ dàng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống….
- Sử dụng có hiệu quả nguồn tài liệu DSVH tại địa phương trong dạy học lịch sử dân tộc (LSDT) góp phần giáo dục cho thế hệ trẻ lòng yêu quê hương, đất nước, kính yêu quần chúng nhân dân.
- Trên cơ sở đó, HS được tiếp xúc với những DSVH liên quan đến mảnh đất, con người cụ thể nơi các em đang sống và học tập, qua đó khơi dậy trong trái tim các em lòng kính yêu, khâm phục những người đã sáng tạo ra DSVH, để từ đó nâng cao nhận thức của thế hệ trẻ về trách nhiệm bảo tồn và phát huy các giá trị của DSVH địa phương, hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững..
- Mặt khác, sử dụng DSVH tại địa phương trong dạy học LSDT còn là một biện pháp tích cực để thực hiện nguyên lý “học đi đôi với hành”, “nhà trường gắn với xã hội”, “lý luận gắn với thực tiễn”, là thực hiện lời dạy của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng.
- 2.1 Khai thác, sử dụng tài liệu về DSVH để tiến hành bài học ở trường THPT.
- 2.1.1 Sử dụng DSVH ở địa phương để tạo hứng thú cho HS khi vào bài mới.
- Trước khi dạy bài 22, Lịch sử lớp 11 “Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp”, GV cho HS xem 1 đoạn hình ảnh nói về những địa danh nổi tiếng ở vùng Cần Thơ xưa như: Cái Răng, Ba Láng, Vàm Xáng, Phong Điền,… kết hợp với câu ca dao:.
- Việc sử dụng những câu ca dao trên vào bài dạy như một lần nhắc nhở, khơi gợi lại cho HS biết về những làn điệu dân ca của quê hương..
- 2.1.2 Sử dụng DSVH ở địa phương để cụ thể hóa các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử.
- Đối với những sự kiện, hiện tượng ở địa phương được đề cập trong sách giáo khoa, GV sử dụng tài liệu viết về DSVH phi vật thể ở địa phương để cụ thể hóa những sự kiện, hiện tượng lịch sử ở địa phương trở thành sự kiện LSDT, nhằm giúp HS hiểu sâu sắc hơn, cụ thể hơn văn hóa truyền thống đấu tranh anh dũng của quê hương mình, đồng thời các em tiếp thu những kiến thức về văn hóa, truyền thống địa phương một cách rõ ràng, chính xác và có tầm khái quát cao..
- Ví dụ: khi dạy học bài 19, lịch sử 11: Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược mục III, phần 3 Nhân dân ba.
- Qua đoạn clip trên em có nhận xét gì về vị anh hùng Nguyễn Trung Trực? Hoặc Em đánh giá như thế nào về công lao của Nguyễn Trung Trực đối với phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp ở Tây Nam Bộ? Việc GV sử dụng đoạn trích trên nhằm khắc họa cho HS thấy được thái độ hiên ngang dõng dạc, tinh thần kiên cường, bất khuất của vị anh hùng Nguyễn Trung Trực.
- GV sử dụng nghệ thuật “cải lương” khi dạy học bài này không chỉ giúp các em hiểu sâu sắc các sự kiện đang học mà còn làm cho bài giảng thêm sinh động, gợi cảm và gây hứng thú học tập cho HS..
- Thông qua đó giúp các em hiểu hơn về loại hình nghệ thuật cải lương, một biến thể của Đờn ca tài tử Nam Bộ.
- Đồng thời giáo dục cho các em ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị DSVH phi vật thể của nhân loại, nhất là trong thời kỳ giao lưu hội nhập quốc tế như hiện nay..
- Đối với những sự kiện, hiện tượng ở địa phương không có trong sách giáo khoa, nhưng lại có ý nghĩa quan trọng đối với địa phương, GV sử dụng tài liệu viết về DSVH phi vật thể ở địa phương để liên hệ thực tế khi dạy học những sự kiện LSDT, đồng thời giúp các em biết được những đóng góp của địa phương đối với quá trình xây dựng, bảo vệ và phát triển văn hóa truyền thống của dân tộc.
- Ví dụ, khi dạy học bài 20, lịch sử 11 “Chiến sự lan rộng ra cả nước..
- Hai câu ca dao trên nói về nhân vật nào? Nhân vật ấy gắn liền với sự kiện gì ở địa phương Tây Nam Bộ? Sau khi HS trao đổi, GV chốt lại kiến thức:.
- Như vậy, khi liên hệ những kiến thức của LSDT với tài liệu viết về DSVH phi vật thể ở địa phương giúp các em có cái nhìn toàn diện hơn về truyền thống của quê hương, góp phần cụ thể hóa các sự kiện, hiện tượng LSDT.
- 2.1.3 Sử dụng tài liệu DSVH để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS.
- Có thể thấy đây là một biện pháp hiệu quả nhằm thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong bối cảnh hiện nay.
- Ví dụ, sau khi HS học xong bài 22, lịch sử 11, để kiểm tra bài cũ, GV sử dụng tranh ảnh về Kênh xáng Xà No (Hậu Giang), kết hợp đặt câu hỏi phát vấn: Hình ảnh các em vừa xem nói về con kênh nào? Ở đâu? Và được đào vào khoảng thời gian nào? Nhằm mục đích gì?.
- GV dùng tài liệu viết về DSVH phi vật thể ở địa phương để thiết kế câu hỏi, yêu cầu HS trả lời..
- Chẳng hạn, khi dạy học xong bài 19, GV có thể kiểm tra nhận thức của HS bằng hình thức thông qua một DSVH ở địa phương yêu cầu HS làm rõ hơn về một sự kiện, nhân vật lịch sử đó.
- Như vậy, việc sử dụng DSVH ở địa phương trong dạy học LSVN có tác dụng rất lớn đến việc nhận thức, giáo dục tư tưởng và rèn luyện kỹ năng cho HS.
- Bên cạnh đó, nó còn phát triển cho HS một số kỹ năng cần thiết trong học tập như lý giải, phân tích, so sánh đánh giá, nhận xét, bình luận,… Đồng thời, thông qua đó, nó cũng phần nào nói lên ý nghĩa của di sản trong việc giáo dục đạo đức, ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc..
- 2.2 Sử dụng DSVH ở địa phương để tiến hành bài học lịch sử địa phương ở trên lớp.
- Trước hết, GV nên xác định đây là một bài học nội khóa, vì vậy cần phải tuân theo các nguyên tắc dạy học bộ môn, song nó cũng có những đặc điểm riêng.
- Chương trình dạy học lịch sử địa phương không quy định các vấn đề nội dung cụ thể mà chỉ quy định số tiết, vì vậy GV có thể chủ động chọn chủ đề, trong đó cần lưu ý là nội dung DSVH phi vật thể ở địa phương được lựa chọn đưa vào bài học lịch sử địa phương không chỉ phù hợp với thời gian mà còn có mối tương quan với LSDT, nhằm giúp HS hiểu sâu sắc hơn về LSDT..
- Trên cơ sở lý luận, tác giả xin đề xuất thực hiện một giờ dạy lịch sử địa phương ở trên lớp có sử dụng DSVH tại địa phương cho đối tượng học sinh lớp 11 ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Cần Thơ như sau:.
- Ở đây, tác giả vận dụng dạy học theo dự án để tiến hành dạy học chủ đề này.
- Bước 1: Giáo viên lên kế hoạch cho tiết lịch sử địa phương.
- Thực tế địa phương để thu thập thông tin tư liệu..
- Bước 6: Giới thiệu sản phẩm trước tập thể: Sau 4 tuần chuẩn bị, đến tiết học Lịch sử địa phương thì GV cho HS báo cáo sản phẩm của nhóm mình và đánh giá, rút kinh nghiệm của dự án..
- Như vậy, với việc vận dụng phương pháp dạy học theo dự án để tổ chức giờ học lịch sử địa phương ở trên lớp có sử dụng DSVH, đã góp phần tạo điều kiện cho HS được phát huy tính độc lập, tự chủ trong học tập, rèn luyện cho các em một số kỹ năng (kỹ năng hợp tác, kỹ năng thu thập và xử lý thông tin, kỹ năng trình bày, bảo vệ ý kiến của cá nhân trước tập thể.
- bên cạnh đó các em còn được tham gia, hòa nhập với cộng đồng, hình thành và phát triển một số kỹ năng sống cần thiết, góp phần phát triển toàn diện HS.
- Qua đó, gợi dậy trong trái tim các em lòng kính yêu, khâm phục những người đã sáng tạo ra DSVH, để từ đó nâng cao nhận thức của thế hệ trẻ về trách nhiệm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc, hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững..
- 2.3 Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa tìm hiểu về DSVH tại địa phương trong DHLS Việt Nam ở trường THPT thành phố Cần Thơ.
- 2.3.1 Tổ chức hoạt động nhóm HS xây dựng báo cáo chuyên đề tìm hiểu về DSVH tại địa phương..
- Căn cứ vào nội dung chương trình LSVN và nội dung các DSVH vùng ĐBSCL, GV có thể tổ chức hoạt động nhóm HS xây dựng báo cáo chuyên đề về DSVH tại địa phương.
- Chẳng hạn: GV tổ chức chương trình Câu lạc bộ học thuật cho HS lớp 10 với chủ đề “Cần Thơ - Xưa và Nay”, với chủ đề này, GV có thể xây dựng thành 4 tiểu chủ đề như sau:.
- Tiểu chủ đề 3: Di sản văn hóa của vùng đất Tây Đô.
- Sau 1 tuần chuẩn bị, GV tiến hành cho HS báo cáo sản phẩm của nhóm mình và đánh giá, rút kinh nghiệm..
- Đánh giá: để tạo tính tích cực giữa các nhóm trong lớp và cho HS tham gia vào quá trình đánh giá và tự đánh giá, GV tổ chức đánh giá chéo giữa các nhóm, thông qua việc đánh giá sản phẩm.
- 2.3.2 Tổ chức cho HS tham gia các lễ hội dân gian ở địa phương.
- Việc tổ chức tham gia lễ hội ở địa phương giúp cho HS hiểu sâu sắc hơn về truyền thống, cội nguồn của dân tộc.
- Đồng thời bồi dưỡng cho các em lòng.
- Tham gia lễ hội tạo điều kiện cho các em được trải nghiệm thực tế, được giao lưu, học hỏi, củng cố và phát triển mối cộng cảm trong cộng đồng làng, nước và nhân loại, gây cho các em một cảm giác linh thiêng, đưa con người về với cội.
- Chẳng hạn, khi dạy học LSVN giai đoạn cho HS các trường THPT ở ĐBSCL, GV có tổ chức cho HS tham gia một số lễ hội như: Hội cúng đình, lễ giỗ Nguyễn Trung Trực, lễ giỗ Bùi Hữu Nghĩa,… trong đó, tiêu biểu là lễ giỗ Bùi Hữu Nghĩa..
- Để tổ chức cho HS tham gia lễ giỗ Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa, GV cần xây dựng các bước tiến hành như sau:.
- Bước 1, Đầu năm học, GV xây dựng kế hoạch cho HS tham gia và trình nhà trường phê duyệt;.
- Bước 4, GV cần phổ biến cho HS rõ mục đích, yêu cầu khi tham gia lễ hội..
- Bước 5, Tiến hành cho HS tham gia lễ hội:.
- Khi tổ chức cho HS tham gia lễ giỗ cụ Thủ khoa Nghĩa, thì GV cần phải lên kế hoạch thật cụ thể về việc cho các em tham gia những nội dung nào trong lễ hội.
- Để tạo ấn tượng và giúp cho các em khắc sâu kiến thức thì khi tham gia lễ hội, GV liên hệ với Ban tổ chức lễ để cho HS được tham gia vào buổi lễ rước linh vị cụ Thủ khoa từ chùa Nhã Nam về nơi hành lễ.
- “Muôn dặm tìm chồng” GV có thể cho các em tham gia đóng vai để tái hiện lại cảnh cụ Thủ khoa Nghĩa.
- Sau đó, GV tổ chức cho các em tham gia các trò chơi dân gian như: kéo co, đẩy gậy, nhảy bao bố,….
- Việc tổ chức cho HS tham gia lễ giỗ Bùi Hữu Nghĩa, không những giúp các em hiểu biết thêm về con người và những đóng góp của Ông đối với phong trào kháng chiến chống Pháp xâm lược ở Cần Thơ nói riêng, Tây Nam Bộ nói chung, mà còn thấy được sự tôn kính của đông đảo người dân địa phương đối với Ông.
- Tham gia lễ hội cũng tạo điều kiện cho các em được gặp gỡ, củng cố và phát triển mối quan hệ giữa con người với con người, mối dây liên hệ về mặt tinh thần luôn luôn được nối bện bền chắc, gây cho các em một cảm giác linh thiêng, đưa con người về với cội nguồn, với tâm cảm tri ân.
- DSVH tại địa phương vừa là một nguồn sử liệu địa phương, vừa là một nguồn kiến thức quý giá trong DHLS.
- Việc tích hợp giáo dục ý thức bảo tồn DSVH trong dạy học LSDT ở trường THPT thành phố Cần Thơ sẽ góp phần làm sâu sắc, phong phú kiến thức cho HS về LSDT và lịch sử địa phương, phát triển các năng lực nhận thức, đặc biệt là tư duy và năng lực thực hành bộ môn cho HS, đáp ứng được yêu cầu của việc đổi mới phương pháp dạy học, nhất là dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS.
- Mặt khác, việc tích hợp giáo dục ý thức bảo tồn DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học Lịch sử là một biện pháp quan trọng thực hiện nguyên lý giáo dục “học đi đôi với hành, nhà trường gắn liền với xã hội”.
- Ngoài ra, sử dụng tốt nguồn tài liệu DSVH tại địa phương còn có tác dụng trong việc bồi dưỡng cho HS tư tưởng, tình cảm, tình yêu quê hương, biết trân trọng giữ gìn và phát huy những giá trị di sản của cha ông trong quá khứ..
- Lịch sử 11 (Ban cơ bản).
- Nxb Giáo dục.
- Bộ văn hóa - Thông tin, 2003.
- Nxb Văn hóa thông tin.
- Bộ GD&ĐT - Bộ VHTTDL, 2013, Công văn số 73/HD - BGD&ĐT - BVHTTDL về việc hướng dẫn “sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường phổ thông, trung tâm GDTT”.
- Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
- Tài liệu tập huấn Sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông.
- Luật di sản văn hóa.
- Phương pháp dạy học Lịch sử.
- Sử dụng di sản văn hóa phi vật thể tại địa phương nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử Việt Nam trong chương trình lịch sử 11 vùng Đồng bằng sông Cửu Long